ÜÇ PARÇALI IRAK'A DOĞRU

ABD yönetimi önceki gün Irak’taki Kürdistan Bölgesel Yönetimi (KBY) ile dikkat çekici bir mutabakat anlaşması imzaladı. İçerik itibarıyla ilk niteliği taşıyan mutabakatın imzalanması görünüm itibarıyla da çarpıcıydı. Erbil’in Selahaddin kasabasındaki başkanlık konutunda kurulan iki masanın bir ucunda KBY'den, CIA'in yanı sıra Türkiye ile de yakın ilişkileri olan ve Savunma Bakanlığı'na vekalet eden KDP'li Kerim Sincari, diğerinde ABD Savunma Bakanlığı Ulusal Güvenlik İşleri’nden sorumlu Bakan Yardımcısı Elissa Slotkin oturdu. Hemen arkalarında duran isim ise KBY Başkanı Musat Barzani’ydi.

***

‘IŞİD’a karşı savaş’ temalı yeni mutabakat; Obama yönetiminin Kürtlere Bağdat üzerinden değil, doğrudan askeri ve mali yardımının yolunu açıyor. Özellikle IŞİD’la savaşan birliklere destek verilecek ve Musul operasyonuna odaklanılacak. Sünni ağırlıklı olmasından ötürü Şii ağırlıklı Irak ordusu ve milislerinin ‘dokunmasının’ istenmediği Musul’un kurtarılması için mutabakatın imzacısı Slotkin’in “Peşmerge güçleri Musul operasyonunda tıpkı IŞİD’a karşı diğer operasyonlarda olduğu gibi esaslı rol oynayacaklar” sözü önemli. Barzani’nin ise “Musul’un kurtarılması sonrası planlamanın önemine” dikkat çekmesini not etmeli. IŞİD’la savaşta statüsü tartışmalı Kerkük de facto KBY’nin kontrolüne geçti. Ve son dönemde Sünniler ile Kürtlerin Şii Bağdat’a karşı ‘elbirliği’ teması eksik değil.

***

Bu mutabakat, ABD politikaları açısından ‘temel bir dönüşüme’ işaret. Zira Washington’ın 2003 işgaliyle başlayan süreçte 2005 anayasasıyla Irak’ı, Bağdat’taki merkezi hükümet ve Erbil’deki özerk yönetimi ‘statüsü tartışmalı yerlerle’ de olsa bir arada tutan çatıyı ‘üçlü yapıya dönüştürme’ potansiyeline sahip. ABD’nin 2016 savunma bütçesine dayanıyor. Geçen sene tartışılan ve kasımda Obama’nın onayladığı bütçe “merkezi hükümet adil paylaştırmazsa, Kürtlere ve Sünnilere destek sunulmasını” içeriyor. Taslakta Kürt ve Sünni bölgeler için ‘ülke’ atfı bile yapıldı, sonradan silindi. Ama ‘ayrı entiteler’ var. Kürtlerin yanı sıra Sünni aşiret güçleri ve Sünni Ulusal Muhafızları desteklenebilecek. Tabii etnik ve mezhepsel iki unsurun kendilerini Irak’ın federal çerçeveden ayrı tutmayıp anayasaya saygı duymaları vurgusu eksik değil.

***

Amerikan yönetimi 2011 sonunda Irak’tan ‘çekilmesinden’ bu yana KBY ile özel ilişkisini sürdürse bile Irak’ın egemenliğine “titizlendi”. Washington’da "bölünme" senaryoları çizenler hep bulunsa da resmi politikada bağımsızlık talebi desteklenmedi. Hatta dizginlendi. 2014 yazında IŞİD’in Irak’ta fırtına gibi esmesi, Erbil’in 40 km dibine gelmesiyle başlayan terörle savaşta bile... Hem askeri tehdit, hem de Bağdat ile yıllardır enerji kaynaklarının paylaşımı ve Kerkük ile Neynova bölgesindeki tartışmalı yerlere dair anlaşmazlıkların sıkıntısını yaşayan KBY iki yıl içinde mali iflasın eşiğine geldi. İmzalanan mutabakat Erbil’in mali dertlerine deva niteliğinde. Nisanda açıklanan 415 milyon dolarlık maddi yardımın temmuz sonunda ulaşması bekleniyor. Peşmerge maaşlarını artık ABD ödeyecek.
Diğer yüzüyle mutabakat Barzani’nin bağımsızlık referandumunu öngörülebilir gelecekte dizginleme aracı kılınabilir. Barzani, KBY içinde Bağdat’la daha uzlaşmacı olunması ve IMF’nin Irak’a vereceği 5.4 milyar dolardan pay alınması gerektiğini söyleyen KYB-Gorran’ın yeni ittifakının muhalefetiyle karşı karşıya. Gorran bakanlarını hükümetten atan Barzani’nin bağımsızlık referandumu hazırlıklarını tartışma davetini 23 Haziran'da geri çevirdi. Görev süresi Ağustos 2015’te dolmuş olduğundan “başkan” olarak tanımama hali bile var.

***

Mutabakat askeri açıdan geçen martta iki peşmerge tugayının ilk kez ABD ordusundan miğfer, zırhlı giysi, kimyasal karşıtı ekipman ve M16 tüfekleri almasından sonra daha geniş yardımın yolu açıyor. Dolayısıyla Kürtler memnun. KBY resmi sözcüsü Safin Dizayi’nin ARA News’a ifadesiyle “Bu bir tanıma, takdir ve peşmergenin fedakarlıklarının değerini bilme ve istikrar ve demokrasi, insanlık ve özgürlüğün savunması ile istikrara katkı.”
ABD’nin “Irak’ın parçalanmasını önlemek amaçlı üç ayrı federal parça” arzusunun sahadaki tezahürünü göreceğiz.