TERCİH MESELESİ

Umutsuz bir romantik olarak da bilinen dünya edebiyatının seçkin kalemlerinden İsviçreli gazeteci ve yazar Max Frisch, Biyografi adını verdiği oyununda, ‘Yaşamınızı yeniden seçme şansınız olsaydı neleri değiştirirdiniz?’ diye soruyor.

Öznel sorunlarıyla başa çıkamadığı için bunalan ve kendine yabancılaşan günümüz aydını üzerinden bizi iç hesaplaşmamızı yapmaya davet ediyor.

Biyografi’nin kahramanı Kürmann geçmişte yaptığı hatalı tercihlerden dolayı yakınıp duran biridir.

Geçmişe gidebilse hayatını yeniden düzenleyecek, çok şeyi değiştirecektir ama ne yazıkki bu artık mümkün değildir.

Frisch eserinde mümkün olmayanı mümkün kılıyor. Zamanı geriye çevirip Kürmman’ı geçmişe gönderiyor. Böylece ona hoşnut olmadığı hayatını yoluna koyması için fırsat veriyor...

Biyografi onun hayatını paylaştığı kadınla (Antoinette) tanıştığı gün başlıyor.

Kürmann o gün evinde bir parti vermiştir. Parti gecenin yarısı sona ermiştir ve bir kadın dışındaki bütün davetliler de gitmiştir.

Kadın herkesin gittiğinden emin olduktan sonra ev sahibinin çağıracağı taksiyle evine gidecektir.

Dolayısıyla Kürmann’ın yapması gereken tek şey kadına bir taksi çağırmaktır. Taksi çağırsa kadınla ilişkileri başlamayacak ve belki bir daha hiç karşılaşmayacaklardır.

Fakat o taksi çağırmak yerine kadına, ‘satranç oymasını bilir misiniz?’ diye sorar.

Kadının cevabı ‘hayır’dır ama o buna aldırmaz. ‘Öyleyse bu gece öğreneceksiniz’ der ve santraç takımıyla kadının karşısına geçer. O gece kadınla arasında uzun yıllar sürecek olan tutkulu bir aşk gelişir. Ne ki aradan uzun yıllar geçtikten sonra zaman çok şey gibi aşkı da tüketir.

Kürmann şimdi bir zamanlar delice aşık olduğu kadından kurtulmanın peşindedir. Bu nedenle geçmişe gitmek, tercihini değiştirmek istemektedir.

Frisch ona bu şansı verir; sahne açıldığında Kürmann kadınla yalnız başınadır.

Kadın -geçmişte olduğu gibi- ev sahibinden kendisine bir taksi çağırmasını rica eder. Kürmann bu kez hızla telefona koşar. Bir taksi çağırıp kadını gönderecek ve ondan kurtulacaktır!

Ahizeyi eline alır ve orada öylece kalakalır. Numarayı çevir(e)mez. Zamanı geri almıştır ama tercihini değiştir(e)mez!

Yalnız kadınla ilgili de değil, ailesi, arkadaşları, işiyle de ilgili olarak şimdi hoşnut olmadığı geçmişte hayati önemi olan hiçbir tercihini değiştir(e)mez!

Daha önce, ‘Elimde olsaydı hayatımı yeniden düzenlerdim’ demesine rağmen geçmişte verdiği kararları tekrar eder.

Bu sonuca bakan Frisch, sorunun insana fırsat verilmemesinde değil, insanın bunu değerlendirememesinde olduğunu söylüyor.

Kürmann’ın tercihlerini yenilemesini de, ‘aynı hataların tekrarı’ olarak yorumluyor.

Ona göre suçu kaderde, tanrıda veya bir başkasında değil, kendimizde aramamız ve iç hesaplaşmamızı yapmamız gerekiyor.

Kendi payıma hayati tercihlerimizle ilgili kararların elimizde olduğuna inanmıyorum.

Öyle olsaydı şayet Kürmann’ın da hayatından ders alması ve en azından kararlarından bazılarını değiştirmesi gerekirdi.

Kimseye verilmemiş bir şansı elde ettiği halde hayatının her aşamasıyla ilgili olarak aynı tercihi (hata!) yapmasının nedeni bence onun kişiliğinde yatıyor.

Onun geçmişteki tercihlerini değiştirmesi için kişiliğini değiştirmesi gerekirdi ki bu da onun elinde değil; insan kişiliğini değiştiremiyor.

Her insanın doğuştan getirdiği, değiştirilmesi mümkün olmayan nev-i şahsına münhasır özellikleri vardır. Bunların toplamı insanın mizacıdır. Mizaç ise ruhun aynasıdır. Mizacı değiştirmek insanın elinde değildir. Mizaç değişmeyince kişinin derindeki ‘ben’i olan tercihi de değişmiyor.

Dolayısıyla geçmişte verdiğimiz kararlardan ötürü kendimizi ya da bir başkasını suçlamayalım. Ayrıca ‘geçmişe gitsem ve her şeyi sil baştan düzenlesem’ diye boş yere de hayal kurmayalım.

Zira hayatta yaşanması gereken neyse o yaşanıyor. Ne bir eksik ne bir fazla; programda ne yazıyorsa o uygulanıyor.

Dolayısıyla tercihlerimizin bizi yansıttığını görmemiz ve sonuç ne olursa olsun hayatımızın bu sayede anlam kazandığını bilmemiz gerekiyor’

Yeni yılda hayatınıza yeni anlamlar kazandıracak tercihler yapmanız dileğiyle iyi seneler...