KLASİK KÜRT EDEBİYATINDA COŞKU VE HEYECAN

Coşku ve heyecan Klasik Kürt edebiyatının belirgin öğelerindendir. Bu yönüyle en fazla öne çıkan klasik Kürt edebiyatçılarının başında Feqiyê Teyran gelir. Ancak günümüze ulaşan eserlerinin yetersizliği nedeniyle bir ekol olarak değerlendirilmese bile, coşku ve heyecanı ilk olarak  11. yüzyıl Kürt edebiyatçısı Elî Herîrî’de görüyoruz. Elî Herîrî’den Feqî’ye ulaşan coşku ve heyecan dolu dizelerin ilhamını kendi eserlerinde de giderek artan oranda kullanan Kürt edebiyatçılar, bu geleneği yüzyıllar boyu sürdürür. 

Kürt dilini geliştirmeyi ve bunun için sade bir anlatımı tercih eden Feqî, şiirlerinde coşku ve heyecanı daha çok doğa ile bütünleştirerek verir. Bu coşku ve heyecan bazen “Ey av û av” şiirinde olduğu gibi gür akan suyun insanla bütünleştirilen coşku ve heyecanıdır, bazen gerçek aşkın insan duygularında yarattığı histir. 

Feqî, “Ey av û av” şiirnde şu dizelerle coşkusunu dile getirir: 

Ey av û av,  ey av û av
Ey su, ey su
Ma tu bi ‘işq û muhbetê
Sen de mi aşıksın, dertlisin?
Mewc û pêlan tavêy belav 
Dalgaları etrafa savurur
Bê sekne û bê rahetê 
Durmaksızın akar, mutsuz musun?

(…) 

Bê dev û qîl û pal bibêj 
Bunca sözü ağzın yokken söylersin
Hêdî bi lefzê hal bibêj 
Artık yeter halimizden mi söz edersin
Ber ‘Mîm û Hê û Dal” bibêj 
“Mim, He ve D”nin(1) yerine mi söylersin
Şerh û beyana kaxetê 
Şu kağıdın yorum ve izahlarını

(…)

Ew reng divêt ava zelal    
Böyle diyor şu berrak su
Buhrîn li min çend mah û sal 
Geçti ömründen şunca ay ve yıl
Qet kes nekir ev reng sual 
Hiç kimse sormadı bana bu soruları
Heta gêham vê sa’etî 
Geldiğim şu ana kadar

(…)

Keç bûn di kenza qidemî   
Bakire idiler eski hazinelerinde
Ba xwoy ji eşqa Ademî  
Adem´in aşkı ile tutuşup
Anîne karê alemî  
Dünyanın işine yöneldiler
Zahir kirin l’vê sûretê 
Bir de bu adama bellettiler 

Feqiyê Teyran’ın coşkusunu dile getirdiği önemli eserlerinden biri de Şêxê Sen’an’dır. Şêxê Senan’da bir yandan efsanevi bir kişilik olarak bir çok edebiyatçının ürünlerine konu ettiği Şêxê Sen’an’ın yanı sıra Hêşetîli kıza olan aşkını da yazan Feqî, yine doğanın güzelliğini coşkusunu anlatmada esas unsur olarak kullanır. 

Elî Herîrî’den Feqiyê Teyran’a, oradan da Siyahpûş’a ulaşan coşku ve heyecan dolu edebi metinler, klasik Kürt edebiyatında neredeyse tasavvufi metinler kadar yer tutar. Bu coşku ve heyecan çoğu kez tasavvufun bir alt unsuru olarak da kullanılır. 

Siyahpûş, ünlü divanı Seyfûlmulk’te, yaşama, dürüstlüğe dönük coşku ve heyecanı, bedeli ağır bile olsa yerine getireceğini belirtir ve şu dizelerle görüşlerini aktarır:

Min qebûl e xemr û saqî dêr û zennar û senem
Ben kabul ederim saki ile badeyi, kilise ile kaya ve heykeli
Min nebit seccade û ewrad dîgel seddaneyê
Bana seccade ile tespih gerekmez, hele de akılsızlar
Ger hebîba min cehennem dafit û tu dane bî 
Eğer sevdiğim cehennemde yem olsa, sen de gülle
Sed qesem dê biçime nêv de ez bi qesda daneyê
Yemin olsun ki bilsem gülleyle vurulurum giderim yanına

Not: Şiirlerin Türkçe çevirisi, Araştırmacı Yazar Z. Abidin Zınar’ın katkılarıyla yapılmıştır.